Ministranci i lektorzy

Określenie ministrant pochodzi od łac. „ministrare” - oznaczającego „służyć”. Ministrant to zazwyczaj młoda osoba świecka, która po stosownym ustanowieniu może uczestniczyć bliżej świętych obrzędów, tym samym reprezentując wiernych wokół ołtarza oraz pomagać celebransowi.

Strój ministranta stanowią: komża,  sutanka i kołnierz (w kolorach danego  okresu lit.), lub alba przepasana cingulum.

Ministranci, zgrupowani w parafialnych wspólnotach ministranckich,  powinni być zawsze objęci szeroką  formacją; zarówno liturgiczną jak  i ludzką, wspólnotową, kierowaną  przez Opiekuna grupy i pomagających mu animatorów.

W oficjalnych dokumentach Stolicy Apostolskiej pierwsza wzmianka o  ministrantach ma miejsce dopiero w  encyklice Mediator Dei, wydanej w  1947 r. przez papieża Piusa XII. Przyznaje ona, że do służby powinno się  wybrać: „porządnych i dobrze wychowanych chłopców z wszelkich warstw  społecznych, którzy z własnej woli  będą służyli do Mszy św. prawidłowo,  pięknie i gorliwie” (MD 39). Ponadto mówi, iż ministranci mogą stać się  kolebką powołań kapłańskich (MD  39). W dokumentach watykańskich z  lat 1952, 1958 oraz synodu rzymskiego z 1960 roku (art. 561-565) wspomina się o ministrantach, a nawet poświęca się im osobne rozdziały tych  dokumentów.

Najważniejszym jednak dokumentem, dającym nam: ministrantom  oficjalne miejsce w zgromadzeniu  liturgicznym jest Konstytucja o św.  Liturgii (KL) II Soboru Watykańskiego, art. 29 mówi: „ministranci, lektorzy, komentatorzy i członkowie chóru  również pełnią funkcję liturgiczną”.

Historia posługi ministrantów

Trudno tak naprawdę określić, kto  był pierwszym ministrantem lub kto  takie funkcje spełniał jako pierwszy.  Początków można się jednak dopatrywać już w Biblii. Nowy Testament  mówi nam o chłopcu, który przed cudownym rozmnożeniu chleba przyniósł pięć chlebów i dwie ryby, by  Chrystus uczynił cud (J 6, 8-9) rozmnożenia pokarmu. Tradycja uznaje  go za „praministranta”; przyniósł on  bowiem niejako pierwsze dary ofiarne. Inna teoria mówi, iż Chrystus  uczynił pierwszymi ministrantami  apostołów: św. Piotra i św. Jana, którym nakazał znalezienie wieczernika  i przygotowanie wieczerzy paschalnej  (Łk 22, 7-13).

W pierwszych wiekach Kościoła  funkcje liturgiczne poza biskupem i  prezbiterem spełniali wyłącznie diakoni. W miarę rozszerzania się Kościoła  potrzeba było większej ilości ludzi do  posług; papież Korneliusz w swym  liście wymienia kleryków niższych  święceń: subdiakonów, akolitów, lektorów i ostiariuszy. Właśnie spośród  akolitów, zanoszących komunię św.  nie mogącym uczestniczyć w liturgii  wywodził się główny patron służby liturgicznej: św. Tarsycjusz (I połowa III  w.) - męczennik Eucharystii.

Chłopcy-ministranci przy ołtarzu  zaczynają regularnie służyć od przełomu IV/V wieku. Wywodzą się oni  od chłopców-lektorów i chłopców-akolitów (WdL str. 169). Początkowo posługi lektora i akolity były  silnie związane z ministrantami, tak  jak tzw. scholae cantorum: chłopcy  śpiewacy. Na powstanie funkcji ministranta w jej dzisiejszej formie miała  wpływ praktyka odprawiania Mszy św.  bez udziału wiernych, gdzie obecność  ministranta była niejako symbolem  obecności ludu. Z kolei zagrożeniem  dla istnienia świeckich (i w ogóle) ministrantów były tzw. Msze missa solitaria (msza samotna) - gdzie formularze  mszalne nie przewidywały już nawet  kwestii ani funkcji usługującego. Kapłan „uniezależnił się od lektorów i  kantorów”. Na szczęście forma „mszy  samotnej” spotkała się ze sprzeciwem  zarówno duchownych, jak i wiernych,  w odwołaniu się do „społecznego charakteru Eucharystii”. Zatem do tego  okresu posługę ministrantów pełnili  młodzieńcy i starsi mający święcenia.  Z czasem zaczęto przyjmować także  świeckich (laikat), gdy w przykościelnych szkołach kształcą się także chłopcy świeccy. Nazywano ich pueri ministrantes (chłopcy-ministranci). Niektóre  synody (np. w Vaison w 592 r.) zlecały  nawet tworzenie służby liturgicznej  przy parafiach (WdL str. 172).

Uczestnictwo ministrantów i służby liturgicznej w liturgii

Uczestnictwo w powszechnym  znaczeniu definiuje się jako dobrowolne i szlachetne zaangażowanie.  Uczestnictwo służby liturgicznej w  świętych obrzędach, tak jak wszystkich wiernych, należy rozpatrywać  według trzech wymiarów: udziału  świadomego, czynnego i owocnego,  o czym mówi 14 punkt Konstytucji o  Liturgii. Do troski o te trzy wymiary  uczestnictwa zobowiązani są również  duszpasterze: „Dlatego duszpasterze  powinni czuwać, aby czynności liturgiczne odprawiały się nie tylko ważnie i godziwie, lecz także, aby wierni uczestniczyli w nich świadomie,  czynnie i owocnie”. (KL art. 11 i 19).

O dobry udział w tajemnicy Eucharystii modli się służba liturgiczna  w modlitwie przed Mszą św: „spraw,  abym uświęcony uczestnictwem w  tych tajemnicach, szedł tylko drogą  zbawienia”

Właściwe uczestnictwo w liturgii  przyczyniać się ma zatem do naszego  uświęcenia, co jest jednym z celów  liturgii.

Uczestnictwo świadome

Świadome uczestnictwo we Mszy  św. winno objawiać się znajomością  symboliki i znaczenia obrzędów, w  których bierze się udział. Wymaga to  tak przygotowania liturgicznego jak  i formacji wewnętrznej. Świadome  uczestnictwo nie jest możliwe bez  należytego skupienia przed i w  czasie Eucharystii. Wiadomo, że  świadomego uczestnictwa nie można  wymagać od razu - nasza świadomość  liturgiczna połączona z takim właśnie  uczestnictwem wzrasta w nas stopniowo.  Nie oznacza to jednak, że możemy  ten proces pozostawić samemu sobie;  możemy poczytać o danych częściach  liturgii i sakramentach, by pogłębiać  swoją wiedzę i świadomość liturgiczną.  Tym bardziej my, jako ustanowieni  słudzy ołtarza; musimy dbać o tę  formację. W szczególności za poziom  świadomego uczestnictwa w liturgii  grup ministranckich odpowiedzialni  są animatorzy liturgiczni oraz  ceremoniarze. Formacja ministrantów  winna więc kłaść szczególny nacisk na  właściwe przygotowanie liturgiczne.  Warto zadawać sobie pytania: czy wiem,  w czym tak naprawdę biorę udział? Czy  wiem, co dany obrzęd oznacza?

Istotę świadomego uczestnictwa  służby liturgicznej w świętych obrzędach w piękny sposób ujmują słowa  modlitwy ministranta przed Mszą św.:

„(...)Do świętej przystępuję służby, 
Chcę ja dobrze pełnić.
Proszę Cię Panie Jezu o łaskę skupienia;
By myśli moje były przy Tobie,
By oczy moje były zwrócone na ołtarz,
A serce moje oddane tylko Tobie.
Amen”

Uczestnictwo czynne

Winno się ono przejawiać w naszych postawach i gestach. Nie mogą  być one ospałe, ani tym bardziej okazujące naszą niechęć czy znudzenie  (wynikające często z braku uczestnictwa świadomego - patrz wyżej).  Wymaga dawania jasnych i wyraźnych odpowiedzi na wezwania kapłana, wypowiadania modlitw, śpiewu liturgicznego. Nasza aktywność  jest zewnętrznym odbiciem naszego  wewnętrznego przeżywania Ofiary Mszy św. Dlatego też istotne jest  poznawanie modlitw, tekstów pieśni  i aklamacji, stosowanych w czasie  liturgii. Ministranci, których funkcja  polega także na ukazywaniu postaw  i dawania przykładu w gestach, słowach i postawach winni czuć się do  czynnego udziału szczególnie zobowiązani. Rzecz jasna chodzi o czynny  udział w sensie pozytywnym. Należy  się bowiem zdecydowanie wystrzegać wszelkich niewłaściwych gestów,  rozmów oraz komentarzy na liturgii.  Rozmowy ministrantów na Mszy św.  są zbiorową obrazą bożą!

Uczestnictwo owocne

Owocne uczestnictwo we Mszy  św. to nie tylko zasługa naszych wysiłków. Potrzeba nam do tego łaski  bożej, na której przyjęcie będziemy  gotowi wówczas, gdy otworzymy swe  serca na jej działanie. Niezbędne do  tego jest należyte skupienie oraz wysoka świadomość liturgiczna (można  nawet powiedzieć, że owocne uczestnictwo nie jest możliwe, jeśli nie będzie wcześniej świadomego i czynnego udziału w liturgii). Pełne uczestnictwo we Mszy św. połączone jest  z przyjęciem Komunii św. Jak mówi  punkt 1391 KKK <<Szczególnym  owocem przyjmowania Eucharystii  w komunii jest głębokie zjednoczenie  z Chrystusem, który powiedział „kto  spożywa moje Ciało i Krew moją  pije, trwa we mnie, a ja w nim”>>. W  pkt. 1393 KKK czytamy, że przyjęta  Komunia oczyszcza nas z grzechów  lekkich, zaś jej częste przyjmowanie  uzdalnia nas, „by w przyszłości trudniej nam było zrywać więź z Chrystusem przez grzech śmiertelny”.

Aby było możliwe owocne i pełne  uczestnictwo w Eucharystii, należałoby wcześniej przystąpić do Sakramentu Spowiedzi. Do przyjęcia łaski Bożej jesteśmy bowiem zdolni wówczas,  gdy jesteśmy w stanie łaski uświęcającej. Grzech ciężki (śmiertelny) zrywa tę naszą więź z Bogiem. Odnośnie  grzechu KKK mówi: „Cała skuteczność pokuty polega na przywróceniu  nam łaski Bożej i zjednoczeniu nas  w przyjaźni z Bogiem” (pkt. 1468).  Odnowienie tej „bożej nici” może  nastąpić poprzez szczerą i ważną  spowiedź. Niedopuszczalne jest, gdy  ministrant np. posługuje z pateną przy  Komunii św., a sam nie przystępuje  do Komunii! (choć lepsze jest takie  postępowanie, niż posunięcie się do  tzw. komunii świętokradczej, tj. przyjętej z pełną świadomością obciążenia  grzechem ciężkim).

Zadania ministrantów w czasie liturgii

Do głównych zadań ministrantów  wobec celebransa (mają one charakter  pomocniczy) należą:

• pomoc w ubraniu celebransa w szaty  liturgiczne,
• nierzadko przygotowanie ksiąg i  liturgii pod względem technicznym  (obie powyższe funkcje spełnia zazwyczaj kościelny-zakrystian),
• przynoszenie świec, wina, chleba,  naczyń liturgicznych do ołtarza,
• dodatkowe funkcje losowe (np.  przyniesienie hostii, gdy brakuje jej w  patenie),

Do zadań ministrantów wobec  ludu wiernych (w czasie Mszy cum  populo - z ludem):

• bycie przykładem w postawach,  gestach, słowach,
• dawanie znaku dzwonkiem, celem  przypomnienia zmiany postawy,

Funkcje ministrantów

Spośród funkcji ministranckich można wyróżnić następujące:

• ministrant ołtarza:
  • przynoszący  dary ofiarne (minister missae),
  • posługujący do ksiąg (Mszał itp.)  (minister libri),
• ministrant kadzidła (turyferariusz),
• ministrant łódki (nawikulariusz),
• ministrant krzyża (krucyferariusz),
• ministrant światła (ceroferariusz),
• lektor,
• kantor
• psałterzysta

Ks. Tomasz Marciniak